De geschiedenis van het ARTIS-Aquarium
In 1882 opende het genootschap Artis Natura Magistra de deuren van het grootste en meest moderne aquarium van Europa. Steunend op maar liefst 1.740 houten heipalen kon het Aquarium meer dan een miljoen kubieke liter water in de bassins kwijt.
Direct na de opening werd het Aquarium internationaal geprezen als een wereldwonder. Wetenschappers, deskundigen en liefhebbers vanuit heel Europa brachten een bezoek.
Oog in oog met het onderwaterleven
Ontwikkelingen in de wetenschap, bouwkunde en machinebouw maakten het halverwege 1800 mogelijk om het voor de mens onzichtbare onderwaterleven te laten zien in speciaal hiervoor ontworpen waterbassins. Rond diezelfde tijd publiceerde de Britse natuuronderzoeker Philip Henry Gosse het invloedrijke werk: The Aquarium: An unveiling of the wonders of the deep sea. Zijn werk begon de aquariumrage die door Europa raasde. Ook ARTIS besloot een publiek aquarium te bouwen met zoet- en zoutwater bassins, een logische verrijking voor het genootschap én de dierentuin.
ARTIS toegankelijk voor iedereen
In 1877 schonk de gemeente Amsterdam het stuk grond waarop het Aquarium nu staat. Een belangrijke voorwaarde was dat ARTIS, waartoe destijds alleen welgestelde leden toegang hadden, toegankelijk moest worden voor iedereen. Met de opening van het Aquarium in 1882 werd voor het eerst de deur geopend voor stadsbewoners en liefhebbers van buitenaf. Het was daarmee de eerste stap naar de openstelling van de dierentuin.
Na opening schreef het bestuur van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra opgetogen in het jaarboek: “Wij hebben kristallen luchters, glazen deurknoppen, kristallen roomschalen, glazen fonteinen, zalen met glazen wanden, glazen plantenkassen, glazen paleizen en nu eindelijk ook glazen zeeën.” Met 60 aquaria vol verschillende bijzondere vissoorten kon het publiek in Nederland voor het eerst de onderwaterwereld bewonderen.
Ontwerp en bouw
De Amsterdamse architect Gerlof Salm maakte samen met zijn zoon een eclectisch ontwerp. De classicistische tempel-architectuur spiegelt zich aan de andere zijde van de stad in het Concertgebouw, maar komt verder bijna nergens terug. Dit maakt het Aquarium één van de meest markante 19de-eeuwse gebouwen in Amsterdam. In 1879 werd de eerste heipaal in de grond geslagen. Uiteindelijk waren er 1.740 palen nodig om het enorme gewicht van 640.000 liter zeewater, 225.000 liter zoetwater en het destijds baanbrekende waterfiltersysteem te dragen. Het Lloyd’s waterfiltersysteem in het ARTIS-Aquarium is tegenwoordig het laatste nog functionerende exemplaar ter wereld.